भुक्तानी माग्दै आन्दोलनरत उखु किसानको हृदयघातले निधन

अन्नपूर्ण चिनी उद्योगबाट उनले उखुको बक्यौताबापत २४ लाख ६३ हजार रुपैयाँ उठाउन बाँकी थियो तर सर्लाहीको धनकौल गाउँपालिका–७ का किसान नारायण रायले खेती गर्न लिएको १८ लाख रुपैयाँ ऋण तिर्न सकेका थिएनन् । साहुकार र सहकारीको चर्को ब्याजको ऋणको दबाबमा रहेका उनी चिनी मिलबाट बक्यौता उठाइदिन सरकारलाई दबाब दिने उद्देश्यले आन्दोलनका लागि काठमाडौं आएका थिए ।

काठमाडौंको चिसोमा १६ दिनदेखि आन्दोलन गरेपछि सरकार र उखु किसानबीच २१ दिनभित्र बक्यौता उठाइदिने सहमति भयो । किसानले आन्दोलन फिर्ता लिए । तर, सरकारसँग उधारो सहमति गरेको भन्दै असन्तुष्ट नारायण राय यतिका दिन काठमाडौंमा आन्दोलन गर्दा पनि बक्यौता नउठेकोमा दबाबमा थिए । यहीबीच हृदयघातका कारण मंगलबार काठमाडौंको बाँसबारीस्थित गंगालाल हृदयरोग केन्द्रमा उनको ज्यान गयो ।

सरकारी तथ्यांकमा रहेको ६६ करोड २१ दिनमा भुक्तानी गर्ने सहमतिअनुसार आन्दोलन स्थगित गरेकोमा उनले फोनमार्फत असन्तुष्टि जनाएको सर्लाहीका प्रदेश सभा सदस्य केदारनन्दन चौधरीले बताए । ‘मलाई सोमबार साँझ फोन गरेको थियो । साथीहरूले आन्दोलन स्थगित गरेर राम्रो गरेनन् । सरकारले यसपटक पनि आश्वासन मात्र दिएको हो, पैसा दिलाउँदैन भनेर उनले चिन्ता पोखेका थिए,’ मंगलबार दिउँसो गंगालाल अस्पताल पुगेका चौधरीले भने ।

आफूले सरकारसँग सम्झौता भएको छ, पैसा पाइहालिल्छ, चिन्ता नगरी सुत्नु भने पनि उनले थप चिन्ता व्यक्त गरेको चौधरीले बताए । ‘बाँकी कुरा भोलि बिहान गरौँला भनेको थिएँ, तर बिहान यस्तो घटना हुन पुग्यो,’ चौधरीले भने ।

उनी काठमाडौं आएयता छिमेकी र आफन्तलाई फोन गरेर सबै पैसा लिएर मात्र गाउँ फर्कने कुरा गर्थे । काठमाडौंकेन्द्रित आन्दोलनको दबाबका कारण उनले केही दिनअघि १ लाख ६० हजार रुपैयाँ चिनी मिलबाट आफ्नो बैंक खातामा जम्मा भएको थाहा पाएका थिए । उक्त कुरा उनले आन्दोलनको नेतृत्व गरिरहेका राकेश मिश्रलाई बताएका थिए । ‘आइतबार दिउँसो माइतीघरस्थित आन्दोलनस्थलमै रायले डेढ लाख खातामा आएको भन्दै खुसी व्यक्त गरेका थिए । बाँकी पैसा नपाएसम्म आन्दोलन गर्नुपर्छ भनेर उहाँ उत्साहित हुनुहुन्थ्यो,’ मिश्रले भने, ‘तर, आज बिहान दुःखद निधन भएको छ ।’

सर्लाहीका पीडित किसानहरूको नेतृत्वमा २८ मंसिरबाट माइतीघरमा आन्दोलन सुरु गरेका थिए । काठमाडौंकेन्द्रित आन्दोलनका बारेमा रायले दुई–तीन दिनपछि सञ्चारमाध्यमबाट थाहा पाएका थिए । त्यसपछि काठमाडौं आएर आफ्नो पनि ठूलो रकम बक्यौता रहेको भन्दै आन्दोलनमा सहभागी हुन आउने बताएका थिए । ‘उहाँ हामीभन्दा २–३ दिनपछि मात्र आन्दोलनमा सहभागी हुन आउनुभएको थियो । अधिकांश किसान साथीहरूलाई गौशाला–पशुपति धर्मशालामा राखिएको थियो । उहाँ भने जोरपाटीस्थित कृष्ण मन्दिर आसपासमा बस्नुहुन्थ्यो,’ मिश्रले भने ।

रायको मूल पेसा नै उखुखेती हो । ४–५ वर्षदेखि मिललाई उखु दिए पनि त्यसबापतको पैसा नपाउँदा उनी मानसिक चिन्तामा रहेको उनका आफन्तहरू बताउँछन् । गाउँघरमै उनले चर्को ब्याजमा उखुखेती गर्न र घरव्यवहार चलाउन ऋण लिएका थिए । यसपटक काठमाडौंकेन्द्रित आन्दोलनबाट पैसा आएपछि ऋण तिर्ने उनको योजना थियो ।

रायको छिमेकी महेन्द्रराय यादवका अनुसार उनले बैंक, सहकारी तथा गाउँघरबाट १८ लाख रुपैयाँ ऋण लिएका थिए । उनले स्थानीय सहारा बचत तथा ऋण सहकारीबाट लिएको ऋणको किस्ताबापत ४९ हजार रुपैयाँ केही दिनअघि मात्रै भुक्तानी गरेका थिए । घरनजिकैको अन्नपूर्ण चिनी मिलले बक्यौता राख्न थालेपछि दिक्दार भएका उनी पछिल्लो समय अन्यत्र उखु बेच्न थालेका थिए । तर, पछिल्लो ४–५ वर्षदेखिको बक्यौता अन्नपूर्ण चिनी मिलबाट उठाउन नसक्दा उनी मानसिक चिन्तामा देखिने गरेको छिमेकी यादवले बताए ।

उनको मृत्युपछि सर्लाहीबाट श्रीमती र दुई छोरालाई बोलाइएको थियो । उनीहरू काठमाडौं आएर अन्तिम संस्कारका लागि साँझ सर्लाही नै लिएर गएको उखु किसान संघ, नवलपरासीका महासचिव गोपाल यादवले जानकारी दिए ।

गाउँलेको उपचार गर्थे राय

छिमेकी महेन्द्रराय यादवका अनुसार मृतक रायले गाउलेको उपचारसमेत गर्ने गर्थे । ‘उनले डाक्टरी पढेको त होइन, तर गाउँघरमा सामान्य बिरामी भएका मानिसलाई जाँच्ने र औषधि दिने गर्थे । सबैले डाक्टर भन्थ्यौँ,’ उनी भन्छन् । उनले घरमा औषधि ल्याएर राख्ने र बिरामी भएको भनेर जँचाउन आउनेहरूको हात, टाउको छामेर रोग निको पार्ने विभिन्न औषधि दिने गर्थे । कृष्ण प्रणामीसमेत रहेका उनी विभिन्न धार्मिक संस्थाको नेतृत्व तहमा नै थिए ।

सरकारले क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउने

आन्दोलनकै क्रममा उखु किसान रायको मृत्यु भएपछि सरकारी निकायले क्षतिपूर्तिको पहल थालेका छन् । मंगलबार साँझ उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्तिमन्त्री लेखराज भट्टका स्वकीय सचिव हितेस ओझा पुगेर दाहसंस्कारका लागि परिवारलाई २५ हजार रुपैयाँ दिएका थिए । थप २५ हजार दुई–तीन दिनमै उपलब्ध गराउने उनले बताए । ‘आन्दोलनकै क्रममा किसानको मृत्यु भएको खबरले हामीलाई मर्माहत बनाएको छ,’ उनले भने, ‘अन्तिम संस्कारका लागि सरकारले ५० हजार तत्कालै उपलब्ध गराउनेछ ।’ किसान प्रतिनिधिले रायलाई सहिद घोषणा गर्न र ८ देखि १० लाख रुपैयाँ क्षतिपूर्तिबापत उपलब्ध गराउन माग गरेका छन् ।

किसानको मागअनुसार क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउन मंगलबार नै गृह मन्त्रालयलाई पत्राचार गरिएको ओझाले बताए । ‘सरकारी नियम–कानुनअनुसार के–कति क्षतिपूर्ति उपलब्ध गराउन सकिन्छ भनेर हामीले पहलस्वरूप गृह मन्त्रालयलाई पत्राचार गरिसकेका छौँ,’ ओझाले भने । आजको नयाँ पत्रिकामा खबर छ।

थाहा अनलाइन

यो नेपाली भाषाको अनलाइन समाचार संस्था हो । 'थाहा अनलाइन' २०७३ साल देखि सञ्चालनमा छ ।