गोविन्द खड्का,
चिउरीमा राखेको माहुरी बाट तिन पटक मह निकाल्न सकियो । तोरीमा बसालेको माहुरी दुईपटक मह काढियो । यस साल घोराही का मदन न्यौपानेलाई चिउरीको मह उत्पादनमा निकै राम्रो लाग्योे । हरेक बर्ष गिठेपानीमा माहुरी चराउने लैजान हानथाप हुन्छ ।
कालिका सामुदायीक वन उपभोक्ता समुह संग सम्झौता गरी आन्तरीकलाई प्रोत्साहन दिनका लागि जिल्ला बाहिरका माहुरी ल्याउन नदिने नियम छ ।
नेपाल माहुरीपालक व्यवसायी संघ धोराहीका उपाध्यक्ष समेत रहनुभएका न्यौपानेका अनुसार हजार घार भन्दा बढिको संख्यामा चरण पुग्दैन । त्यसकै सेरोफेरोमा व्यवसायीले माहुरी लैजान्छन् । यस पट प्रति घार १५ देखि २५ किलो सम्म मह उत्पादन भयो ।
गत साल भन्दा यसपटक मह उत्पादन बढेको छ । त्यसको कारण चिउरीमा सालविराई आउने रस प्रमुख हुन सक्ने न्यौपानेले अनुमान छ । त्यस बाहेक असार बाटै चिउरी फूलन शुरु भयो । जेठ, महिना देखि अहिले सम्म पनि चिउरी फूल्दैछ । हिउँदमा पानी परेन ।
त्यसले गर्दापनि फुलमा रस रह्यो । माहुरीले सजिलै ओसार्न पाए । तोरी खेति समयमै भयो । तोरीमा कुट बढि हुन्छ, तातो मौसममा चल्ला बढि निकाल्न मद्धत पुग्छ त्यसले वातावरण बनायो । जसका माहुरी बलिया थिए । तिनले बेसरी रस संकलन गरे । मह उत्पादन सोचे जति भयो ।
यस पटक कृष्ण बहादुर डाँगिले सोचेजति मह उत्पादन गर्न नसकिएको बताउनु भयो । त्यसको कारण रस नभएर होईन । माहुरीले उचित स्याहार नपाउँदा रस ओसार्न नसक्ने कमजोर हुनु हो ।
उहाँका अनुसार साउन भदौमा भारी बर्षात हुँदा माहुरीलाई खानकी कम हुन्छ । माहुरीले समयमा चिनी खुवाउने लगाएत हेरचाह बढि खोज्छ । त्यसैबेला ध्यान दिन सकिएन ।
राप्ती शिक्षा क्याम्पसका लेक्चर डागि व्यस्त हुँदा स्याहार्ने जाने समय अपुग भयो । रुघा लागेर भुईभरी माहुरी लत्रिदा बोजोमिन हालेर उपचार गर्ने, कुटको अभाव हुँदा चारोको व्यवस्था गर्ने, घार वरीपरीको घाँसपात हटाएर कमिला उक्लिन नदिने काम गरिएको थियो ।
अरु सबै ध्यान दिएपनि दुईतिन हप्ता को लामो समय हेरचाह गर्न नपुग्नाले घाटा व्यहोर्नुपयो । भर्खरै माहुरी पालन तिर आकर्षित हुनुभएका घोराही १८ खरकटिका दिनेश वली यस पटकको मह उत्पादनले उत्साहीत हुनुभएको छ ।
उहाँका अनुसार चार घार बाट तिन पटक मह निकाल्दा झन्डै एक क्वीन्टल मह निकाल्न सफल हुनुभयो । माहुरी पालनलाई पेशा बनाउने रहर जागेको छ । चरण क्षेत्रकै लोभले राधिका नेपाली नेतृत्वको महिला समुहले रिजम एफपि बाट दुई सय घार माहुरी अनुदान पाएको छ ।
त्यसमा वलीले श्रीमतिलाई पनि सदस्य बनाउनुभएको छ । त्यहाँ बाट पनि पेशालाई मद्धत पुगेको छ । अन्त कतै पाए सम्म घार थप्ने सोँच बनाउनुभएको छ ।
लामो समय देखि माहुरी पाल्दै आउनुभएका स्थानिय युगराज पोख्रेलले घार बढाउनेकामलाई प्राथमिकता दिनुभएको छ । उहाँका अनुसार यसपटकको सिजनमा हप्तै पिच्छे जसो मह निकाल्नुभयो । हरेक पटकमा उत्तीकै मह निश्कियो । यस्तै मह उत्पादन बाट माहाविर वि कन्सर्न घोराहीका शेर बहादुर गरी पनि सन्तुष्ट हुनुभएको छ ।
उहाँले एउटा घार बाट १५ देखि २५ किलो सम्म मह उत्पादन भएको बताउनुभयो । मह ठिकै ठिकै छ उहाँले थप्नुभयो, सन्तोस छ । उहाँका अनुसार तिन बर्ष अघि एक पटक मात्रै मह निकालिएको थियो । गत बर्ष बढिमा दुईपटक मह निकाल्नेहरुले अहिले तिन पटक सबैजसोको मा मह आएको छ ।
महासंघका अनुसार तिन वर्ष अघि आठ सय घार चरणमा राख्दा एक पटक पनि राम्रो मह निकाल्न सकिएको थिएन । अहिले एक हजार एक सय बढि माहुरी राख्दा पनि प्रशस्तै मह आयो । स्थानियले पालेका माहुरीको गणना नै हुँदैन ।
त्यसो गर्दा पनि चरणमा खास्सै प्रभाव देखिएन । चिसोले चिउरीको मह जाम लाग्ने र माहुरीले तान्न नसक्ने भएकाले मात्रै गिठेपानी बाट माहुरी उठाईएको हो ।
नत्र अझै पनि केहि दिनलार्य पुग्ने गरी चिउरी फुलेका छन् । घोराही काठे कोहलमा शिव शक्ति वि कन्सर्नले मेशिन बाट मह प्रसोधन गर्ने, त्यसलाई प्याक गर्ने र लेव लगाउने काम गर्छ । मेसिन सनकचालनमा आएपछि जति उत्पादन भएपनि मह कता बेच्ने भन्ने चिन्ता टरेको छ ।
एक पटकमा एक टन प्रशोधन क्षमताको मेशिन रहेको शिब शक्ति बी कन्सर्न घोराहीका सन्चालक विष्णुराज श्रेष्ठले जानकारी दिनुभयो । बार्षिक ९० मेट्रिकटन बढि प्रशोधन हुने मेसिन चितवन पश्चिमको सबै भन्दा ठुलो भनिएको छ ।
साना तथा मझौला कृषक आयस्तर बृद्धि आयोजनाको मह प्रसोधन उप आयोजनाले ६५ प्रतिशत अनुदान दिएको दिएको थियो । महलाई उचित तापक्रममा राख्न एसि सहितको ४० टन क्षमताका ¥याक रहेको भण्डार कोठा छ । भण्डारणको लागि पनी समस्या छैन ।
यो नेपाली भाषाको अनलाइन समाचार संस्था हो । 'थाहा अनलाइन' २०७३ साल देखि सञ्चालनमा छ ।
